Asr-ı saadette herhangi bir problem ortya çıktığı zaman ihtilafa yol açmadan kolayca halledilirdi.Çünkü Peygamber(S.A.V) en az günde beş defa müslümanlarla bir araya gelip onlarla birlikte karşılaştıkları problemleri gözden geçiriyordu.Peygamberi aşan bir mesele ortaya çıktığı zaman hakkında vahy-i ilahi nazil olup onu açıklıyordu.Peygamber (S.A.V) irtihal ettiğinde tabii olarak Kuran-ı Kerim ile Peygamber(S.A.V)'sünneti herşeyi açıkça belirtmediğinden ,birçok meselelerde ihtilaf baş gösterdi.Bu sebeble ibadet ve hukuk alanında mezhepler oluştuğu gibi inanç sahasında da fırkalar meydana geldi.İnanç sahasındaki fırkalar; Mu'tezile, Şia, Havariç ,Neccariye, Müşebbihe ,Mürcie, Cebriye ve Ehl-i Sünnet olmak üzere sekiz sınıfa ayrılmıştır.Şimdi bunların tarifi ile Ehl-i Sünnet'e muhalefet ettikleri ana noktalara kısaca işaret edelim.

EHL-İ SÜNNET

1-Ehl-i Sünnet:Kur'an-ı Kerim ile sünnet-i nebeviyyeye temessük edip,doğru yoldan sapmaya kimselerdir.Zamanımızda müslümanların kahir ekseriyeti bu fırkadandır.İnanç yönünden ne ifratı ne de tefriti vardır.Ehl-i Sünnetin inançları özetle şöyledir.
Cenab-ı Allah (C.C) bütün kemal sıfatlarla muttasıftır.Hiç bir eksiği yoktur.Her şeyin halıkı O'dur.Zatında bir olduğu sıfatlarındada birdir.Ezelidir.Hiç bi şey yokken O var idi.Ebedidir.Varlığı sonsuzdur.Allah'ın üç sıfatı vardır.
1-SIFAT-I SELBİYE:Bunlar altıdır.
a-Vahdaniyet : Cenab-ı Allahı'ın (C.C) zat sve sıfatında bir olmasıdır.
b-Kıdem : Cenab-ı Allah'ın (C.C) varlığın başlangıcı olmamak,yani ezeli olmaktır.
c-Beka : Varlığının sonu olmamasıdır.
d-Muhalefetü'l-havadis : Sonradan var edilmiş olan şeylere muhalif olmasıdır.
e-Kıyam bi nefsihi : Cenab-ı Allahın,kendisiyle kaim,tam istikbal sahibi olmasıdır.
2-SIFAT-I SUBİTİYE:Bunlar Eş'arilere göre yedi,Matüridilere göre de sekizdir ve şunlardır.
a-Hayat :İlmin imkanını gerektiren ezeli bir sıfattır.
b-İlim : Bilinmesi mümkün olan herşey,kendisiyle açık bir şekilde bilinen ezeli bir sıfattır.
c-Kudret : Mümkinata ta'alluk edip,müessir olan ezeli bir sıfattır.
d-Semi : İşitebilen şeylere ta'alluk eden ezeli bir sıfattır.
e-Basar : Görülmesi mümkün olan her şeye ta'allulk eden ezeli bir sıfattır.
f-Kelam : İlahi emir ve nehiylerin kaynağı olan ezeli bir sıfattır
g-İrade : Kudret dahilinde bulunan şeylerden birinin vukuunu belli bir zamana tahsis eden ezeli bir sıfattır.
h-Tekvin : Yaratmak,rızıklandırmak gibi fiili sıfatların kaynağı olan ezeli bir sıfattır.Eş'arilere göre bu sıfat yoktur.
3-SIFATÜ'L-ESMA:Sıfat-ı Sübutiyeden türeyen sıfatllardır ve şunlardır.
a-Hayy : Daima diri olan.
b-Alim : Her şeyi bilen.
c-Kadir : Her şeye gücü yeten.
d-Semi :Her şeyi işiten.
e-Basar : Her şeyi gören.
f-Mütekellim : Konuşan.
g-Mürid : Dileyen.
h-Mükevvin : Yapandır.
Hayr olsun şerr olsun,kader Allah'dandır.Kaderi, her şeyde caridir.Bir mü'min büyük günah işlesede imandan çıkmaz.Allah dilerse onu affeder,dilerse cezalandırır.
İnsan,zayıf bir yaratık olduğu için hiç bir şeyi yaratamaz,her şeyi yaratan Allah Tealadır.Ancak kendisine irade-i cüziyye verilmişitir.Ceza ve mükafat buna dayanır.
Kuran-ı Kerim,ezeli ve ebdi olup mahluk değildir.Kur'an-ı Kerim'in buyurduğu gibi,Allah Teala ahirette görülecektir.Akıl terazisi çevre ve adetlerle bozulduğu için eşyanın güzellik ve çirkinliği onunla sabit olmaz.Ancak şeri'atla sabit olur.
Allah Teala muhatar'dır.Hiç bir şeyi yapmaya mecbur değlidir.Cisim ve mekandan münezzetir.
Cenab-ı Allah (C.C)'ın Melekleri vardır.Bunlar, asla Allah'a asi olamazlar.Şehvet ve nefsani arzulardan münezzehdirler.Yemez,içmez,yatmaz ve ölmezler.Ne erkek ne dişidirler.Çeşitli şekillere girebilirler.Allah'ın ,dört kitabı ile yüz sahifesi vardır.Beşerin hidayeti için onları seçkin kullarına indirmiştir.En son kitap Kur'an-ı Kerimdir.O nazil olduktan sonra hiç bir kitap veya sahife ile amel edilmez.Hepsi yürürlükten kalkıp mensuh olmuşlardır.ve islan dininden başka bir din kabul edilemez.
Cenab-ı Allah'ın Peygamberleri vardır.Sayıları ne kadardır, kesin olarak bilinmez.İleri gelenleri:Hazreti Muhammed(s.a.s),İbrahim(s.a.s),Musa,İsa ve Nuh (s.a.s) dır.Bunların arasında fark gözetmeksini hepsine inanırız.
Ashab-ı Kiram; beşer olmaları itibariyle herkes gibi yanılmış olabilirler.Ama nübüvvetin edebiyle edeblendikleri ve samimi olarak islamın nurunu her tarafa götürüp,beşerin hidayetine vesile oldukları için onlara borçluyuz.
Bu zamanda ehl-i sünnet ve şi'a fırkaları her yerde mevcuttur.Fertleri hangi fırkaya mensup olduklarını biliyorlar.Diğer fırklar ise,mevcut olmakla beraber çoğu hangi fırkaya mensup olduklarını,hangi fırkayı taklit ettiklerini bilmezler.Çünkü kaderi inkar edip;insanın kendi fi'lini yarttığına inananlara çok rastlanır.Amma bunlar ,mu'tezileye mesup olduklarını bilmezler.Yine "mümine günah zarar vermez" diyen bazı kimseler rastlanır.Fakat bunlar da mürci'a fırkasına mensup olduğunu bilemezler.
Ehli Sünnet de iki fırkadır.
1-Eş'ari fırkası
2-Matüridi fırkası
Bu iki fırka arasında teferruatta ihtilaf olsa da,inanç esaslarında birlik halindedirler.Biri diğerinin aleyhinde değildir.Hatta tek bir fırka sayılır.Ehl-i sünnetin i'tikadlarını gereği açıklamak çok uzayacağından sözü burada kesiyoruz.Ehl-i sünnet olmayan kimse küfrü gerektiren bir söz veya harekette bulunmazsa onu tekfir etmemek lazımdır.

MUTEZİLE

2-Mutezile:Hicretin birinci asrında ortaya çıkan islami bir fırkadır.Abbasi devletinin ilk günlerinde büyük rol oynamıştır.En az bariz iddiaları büyük günah işleyen kimsenin ne mü'min ne de kafir olduğudur.Ehl-i Sünnet V'el Cemaat fırkasına muhalefetleri şu yedi meselede toplanmaktadır.
a-Katl,zina ve içki içmek gibi büyük günahları işleyen kimse,tevbe etmezse ne mü'min ne kafirdir,ikisinin arasındadır.
b-İnsan kendi fiilini bizzat kendi yaratır.Allah'ın onda hiçbir tesiri yoktur.Kader,kulun fiilinde cari değildir.Bundan dolay ıMutezileye, Kaderiyye de denilir.
c-Cenab-ı Hakk'ın zatından başka bir şey yoktur.Yani Allah'ın sıfat-ı subutiyye ile muttasıf değildir.
d-Kuran-ı Kerim Allah'ın kelamı ile mahlukudur.
e-Allah Teala(C.C.) ahirette görülmeyecektir.
f-Eşyanın güzellik ve çirkinliği şeriat ile değil,akıl ile sabittir.
g-Kul için hangisi iyi ise Allah onu yapmaya mecburdur.
Mutezile fırkası ,uzun zaman mücadele vererek asırlarca yaşayabilmiş,Nazzam, Cahız ve Zemahşeri gibi büyük dehaya sahip olan bir kadro yetiştirmeye muvaffak olmuştur.Bununla beraber zamanla bu zihniyet zayıflamış ve onu savunan belli bir cemaat da kalmamaıştır.

ŞİA

3-Şia: Hz. Ali tarafını tutup,hilafetin onun ve zürriyetinin hakkı olduğuna,kıyamete kadar bu hakkın onlardan çıkmayacağına inananlardır.İnanç yönünden Ehl-i Sünnet ve'l Cemaat'tan ayrı olduğu gibi amel yönünden de ayrıdır.Bu fırka Hz. Ali'ye karşı aşırı sevgi duyduğundan dolayı,onun hasımlarını küfür ve delalet ile itham edecek kadar ileri gidiyorlar.Şianın bir kısmı,Kur'an-ı Kerim'in açık hükümlerine ters düştüğü için çoğu müslüman sayılmaz.Mesela beş vakit namaz ile Ramazan orucunu inkar eden bir kısım Rafızilerle peygemberliğin Hz. Muhammed'e(S.A.V.) değil,Hz. Ali'ye geldiğine ve Hz. Aişe'nin Hz.Muhammed (S.A.V.)'e hiyanet ettiğine inanan,Hindistan ve Pakistan'da bulunan İsmailliyye fırkası gibi.(1)
Şia'nın diğer bir kısmı ehl-i bid'at ise de müslüman sayılır.Mesela Yemen'de bulunan Zeydiyye fırkası Hz. Ali'nin,imamete daha müstahak olduğuna olduğuna,bununla beraber üst varken astın da halife olabileceklerine inandıkları için Hz.Ebubekir ile Hz. Ömer'in hilafetini reddetmiyorlar.Şiiler arasında Ehl-i Sünnet'e en yakın fırka bu fırkadır.
Caferiyye-İmamiyye fırkasına gelince;bunlar tefsir sahibi olan Tabarasi gibi zevat müstesna ifrat etmektedirler.Bunlar ashabın birçoklarını tekfir ederek,Hz. Ebu Bekir ile Hz. Ömer (R.A)'i gasıp olarak nitelemektedirler.Aynı zamanda Al-i Beyt yoluyla rivayet edilmeyen hiçbir hadisi nazarı itibara almadıklarından Buhari ile Müslim başta olmak üzere Kütübü sitte-i sahihayı kabuk etmemektedirler.
Bu fırka şu dört esasa dayanıyor:
a-'Ismet : Oniki imamın günahtan masum ve unutkanlıktan uzak olmaları.
b-Mehdilik : Gizlenmiş olan imam Muhammed bin Hasan el-Askeri'nin ahir zamanda çıkıp dünyayı refah ve adaletle dolduracağına inanmak.
c-Ric'at : Mehdinin çıkmasından sonra Hz. Muhamemed(S.A.V.), Hz. Ali,Hasan,Hüseyin ve diğer imamlarla,Ebu Bekir ve Ömer gibi hasımlarının diriltileceğine vem onlardan ali beytin intikamını aldıktan sonra tekrar öleceklerine inanmak.
d-Takiyye : Münasip bir zamana kadar durumlarını gizleyip,hüviyetlerini açığa vurmamak.Onlara göre oniki imama iman etmek ,Allah'a(C.C.) iman etmekten bir cüz sayılır.Yani oniki imamın imametini inkar eden kimse müslüman sayılmaz.(2)

HARİCİLER

4- Hariciler : Hz. Ali ile Muaviye arasındaki ihtilafı halletmek için hakeme baş vurulunca Hz. Ali'nin hata ettiğine hükmederek kendisine karşı gelenlerdir.Bunların Ehl-i Sünnet ve'l Cemaat'e muhalefetleri şu meselelerdedir:
a-İslami hükümleri teker teker bilmeyen bilmeyen müslüman değildir.
b-Büyük günah işleyen kimseler müslüman sayılmazlar.
c-Küçük yaşta ölenler,iman ve küfürde babalarına tabidirler.
d-Allah yalnız hayrı murad eder,şerri murad etmez.

NECCARİYE

5-Neccariye : Birçok meselelerde Mutezilenin görüşünde olup,kader konusunda onlardan ayrılan bir mezhepitir.Ehl-i Sünnet'e muhalefet ettikleri meseleler şunlardır:
a-Allah Tealanın sadece zatı mevcuttur,sıfat-ı subütiyes-i yoktur.
c-Kuran-ı Kerim mahluktur.
c-Cenab-ı Allah ahirette görülmeycektir

MÜŞEBBİHE

6-Müşebbihe : Allah Teala'nın yaratıklarına benzediğine inan bir fırkadır.Ehl-i Sünnete muhalefet ettikleri meseleer:
a-Allah Teala(Haşa) yaratıklara benzer.
b-Bazı zevata hulul edip birleşir.

MÜRCİE

7-Mürcie :İyi amelin küfre fayda vermediği gibi masiyetin de imana zarar vermeyeceğine inananlardır.Ehl-i Sünnet'e muhalefet ettikleri meseleler:
Mü'min olan kimse günah işlesede, mü'min olduğu için günah kendisine zarar vermez.
b-Mü'min olan kimse günah işlesede kendisine azab edilmeyecektir.

CEBRİYE

8-Cebriye : İnsanların yaptıkları işlerde iradesiz olduğuna inananlardır.Ehl-i Sünnet'e muhalefet ettikeleri meseleler:
a-İnsan caszız mahluk gibidir.
b-Allah Tela hadise olmadan onu bilmez.
c-Ahirette belli bir müddet geçtikten sonra Cennet ve Cehennem içindekilerle yok olacaktır.

(1) Buğyat el-Müsterşidin s.247.
(2) et-Tefsir va'l Mufessirun c. s.7.

Kaynak
Halil Günenç Hoca Efendi
Günümüz Meselelerine Fetvalar 1.Cilt Sayfa: 9,10,11,12,13,14,15 - İlim Yayınları 1983