İslam dini ister peşin ister vadeli olsun alışverişi mübah kılmıştır.Cenâb-ı Hak buyuruyor ki: "Allah alışverişi mübah kılmış.faizi yasaklamıştır(3)". Alışveriş peşin olursa normal olarak kâr etmek tabii olduğu gibi, vadeli olursa da insaf dairesinde karşı tarafı yıkmadan belirtilen zamanı ölçerek kâr etmek de tabiidir.Her tarihte bu tip alışveriş olmuştur.Yani alışverişte vade farkı alınmıştır.

Alışverişte vade farkını eklemek Cümhur- ulemâya göre caizdir(4).Bu hususta ulemâ arasında ihtilâf olmamıştır.
Ancak idraki kıt olan kimseler, Peygamber (s.a.v); "Bir satış içinde iki satış yapmaktan men etmiştir(5)." hadisine dayanarak alışverişte vade farkını eklemek caiz değildir, diyorlar.Halbuki bu hadis vade farkından hiç söz etmiyor, fukahadan hiç kimse de ona haml etmemiştir.Hadis ya akd içinde bir şartı koşmanın caiz olmadığını ,mesela Zeyd'in Halide evini bana yüz bin liraya satarsan ben de şu tarlamı yüz elli bine sana satarım, demesi gibi.
Veya semen(bedel) belli olmadığından mesela şunu peşin olarak bine, vadeli olarak iki bine sana sattım şeklinde yapılan akdin muteber olmadığını ifade ediyor.Şayet bedel belli olur,kesin bir fiyat üzerinden anlaşılır,mesela peşin olarak fiyatı bin lira olan bir metâ için, veresiye iki bine sattım denilirse vade farkı eklendiği halde,kesin olarak bu alışveriş caizdir(6).Hatta bir kimse satılık metâ için peşin fiyatı şu kadardır, veresiye fiyatı şu kadadır dese, yani hem peşin hem taksitli fiyatından söz edip,bilâhare bir fiyat üzerine akd yapılsa yine caizdir(7).

Muhammed al-Hamid, alışverişe vade farkını eklemek hususunda şöyle diyor: "Vade farkını eklemek haram değildir,faizle münasebeti yoktur(8)"

Ancak alışverişte ister peşin, ister vadeli olsun insafa göre cereyân etmezse haram ve bereketsiz olur.Bunun için satıcı, kendi durumunu nazar-ı itibâre alması gerektiği gibi alıcının durumunu da nazar-ı itibâre alması gerekir.


(3) Bakara175.
(4) Neylü'l Evtar C. 5, s.153.
(5) Tirmizi.
(6) al-Ahzavi şarh al-Tirmizi C.2, s. 236. Hint bsk, al-Muhazab C. 1, s. 266. Muğni'l-Muhtaç C. 2, s. 31. İbni Abidin C. 4, s.171 C. 5 , s. 482.
(7) Aynı eser,aynı sayfa
(8) Rüdüdün alâ Ebâtil s. 17


Kaynak
Halil Günenç Hoca Efendi
Günümüz Meselelerine Fetvalar 1.Cilt Sayfa: 114-115 - İlim Yayınları 1983